Geef gezinnen in armoede liever geld dan een zwembadbon
Gemeenten zijn vaak bang mensen te helpen door geld uit te keren. Maar de zoveelste cultuur- of zwembadbon helpen je minder snel uit de brand, schrijven Jasper van Dijk en Julia van Rijn.
Eerder gepubliceerd in de Volkskrant (24 april 2025)
Een gezin met twee kinderen in Almere kan voor 2000 euro aan cultuurlessen volgen. Een alleenstaande vrouw in Schiedam ontvangt een mand boodschappen met zes broden en een pond gehakt van de voedselbank. En een alleenstaande vader krijgt van de gemeente Leiden 250 euro korting op een zwemabonnement.
Uit onderzoek van het Instituut voor Publieke Economie blijkt dat slechts één op de tien gemeentelijke regelingen vrij besteedbaar geld geeft om lagere inkomens te helpen. De ‘natura-reflex’ van al die andere gemeenten is schadelijk. Mensen hebben liever gewoon geld. En terecht. Maar de Rijksoverheid maakt geld geven onnodig ingewikkeld. Zoals Esmah Lahlah (GroenLinks-PvdA) onlangs tijdens het Participatiewetdebat zei, mogen gemeenten mensen ondersteunen, “maar alleen als het net niet effectief is. Dat is moreel en beleidsmatig krom.”
Drank en sigaretten
De onderliggende gedachte bij het aanbieden van bonnen en spullen is dat mensen met een laag inkomen geld onverstandig zouden besteden. Het geld gaat niet naar de energierekening of naar nieuwe schoenen voor hun kind, maar naar drank en sigaretten. Maar er is geen onderzoek dat deze vooroordelen ondersteunt. Sterker nog, het onderzoek dat er is – helaas wel buiten Europa – laat zien dat het geven van geld niet aantoonbaar tot meer uitgaven aan alcohol en tabak leidt.
Het geven van geld is efficiënter. Geld vergroot de autonomie en vrijheid van de ontvanger. Mensen weten vaak zelf beter wat hun behoeften zijn en het geld stelt hen in staat in die behoeften te voorzien. Bovendien rust er minder stigma op. Het voelt anders wanneer je bij de kassa gewoon kunt pinnen, in plaats van met een tegoedbon op pad moet.
Kinderen helpen
Vrij besteedbaar geld voor ouders is vaak ook de beste manier om kinderen in armoede te helpen. Om te voorkomen dat ouders het geld voor zichzelf gebruiken, krijgen ze dan vaak tegoeden of spullen voor hun kinderen. Maar het verlichten van de armoede van ouders helpt ook de kinderen. In hoeverre is een gezin in de bijstand geholpen met korting op een zwemabonnement, als het de stookkosten niet kan betalen?
Er zijn een paar belangrijke redenen om hulp wel in natura aan te bieden. De belangrijkste zijn schulden. Als ouders geld krijgen, bestaat het gevaar dat het linea recta naar de schuldeiser stroomt. Dat kun je voorkomen met beter schuldenbeleid, maar in de tussentijd kunnen tegoeden voor deze mensen noodzakelijk zijn. Een andere reden is dat de overheid soms heel bewust gedrag wil sturen. Bijvoorbeeld door kinderen gezonder te leren eten met een gratis maaltijd op school.
Liever geen gedoe
Als het geven van vrij besteedbaar geld meestal effectief is, waarom gebeurt het dan niet vaker? Neem het bouwdepot, een initiatief in verschillende gemeenten waarbij kwetsbare jongeren maandelijks een bedrag van ruim 1300 euro ontvangen. Jongeren zitten daardoor beter in hun vel, lossen hun schulden af en vinden werk en woonruimte. Maar volgens de rijksoverheid is het in strijd met de Participatiewet. Gemeenten zijn vaak bang door de overheid te worden teruggefloten, of ze vrezen dat de Belastingdienst het geld net zo hard weer incasseert. Om gedoe te voorkomen kiezen ze dan niet voor het geven van geld.
De standaard voor gemeenten zou vrij besteedbaar geld moeten zijn, tenzij er belangrijke redenen zijn om het anders te doen. En de rijksoverheid moet expliciet maken wat ze toestaat, zodat gemeenten niet hoeven te raden welke armoederegeling wel of niet wordt gedoogd. Als we armoede echt willen bestrijden, in plaats van alleen de symptomen te verzachten, moeten
we durven vertrouwen op de mensen zelf.