Waarom een eenvoudiger belastingstelsel niet zonder heldere definitie van complexiteit kan
Het ontbreken van een heldere definitie van complexiteit hindert een vereenvoudiging van het stelsel van belastingen en toeslagen. Daarom introduceren wij een definitie waarmee de effecten van wijzigingen in het stelsel op de complexiteit kunnen worden meegenomen.
Eerder gepubliceerd bij MeJudice (6 juni 2025)
In het kort
Het Nederlandse stelsel van belastingen en inkomensondersteuning is berucht om zijn complexiteit. De werking ervan is voor burgers en andere betrokken partijen vaak ondoorgrondelijk. De overheid probeert het stelsel al jaren te veranderen, en wijzigt daarbij niets zonder de effecten op de koopkracht en de begroting in kaart te brengen. Deze begrippen zijn dan ook helder gedefinieerd.
Maar een heldere definitie voor de complexiteit van ons stelsel ontbreekt. Dit terwijl succesvolle vernieuwing van het belastingstelsel valt of staat bij een lage complexiteit. Het gebrek aan een definitie hindert deze vereenvoudiging en werkt in de hand dat niemand er echt verantwoordelijk voor is.
Daarom introduceren we in dit artikel een definitie waarmee de effecten van wijzigingen in het stelsel op de complexiteit kunnen worden meegenomen. Zo krijgt complexiteit net als koopkracht en de begroting gewicht in de besluitvorming en komt vereenvoudiging dichterbij.
Het Instituut voor Publieke Economie stelt voor om de complexiteit van ons stelsel voor belastingen en inkomensondersteuning te definiëren als:
De moeite die het belastingbetalers, gegevensverzamelaars, uitvoerders en beslissers kost om het stelsel te begrijpen en ernaar te handelen.
De Tabel laat zien hoe deze definitie voor de verschillende betrokkenen uitpakt. Onze definitie gaat over ervaren complexiteit en is daarmee per definitie subjectief. Er is ook een objectieve wiskundige definitie van complexiteit, maar deze is lastig toepasbaar op de praktijk achter het belastingstelsel. Volgens onze definitie is het belastingstelsel an sich niet complex, maar volgt de complexiteit uit de interacties tussen betrokkenen. Dit is vergelijkbaar met hoe in wetenschappelijke literatuur administratieve lasten voor burgers worden gedefinieerd, namelijk als de lasten die individuen ervaren in hun interacties met de staat.
In de rest van het policy paper zullen wij (1) ingaan op de noodzaak van een definitie, (2) uitwerken waarom onze definitie een goed beeld geeft van complexiteit en (3) laten zien hoe deze definitie helpt om complexiteit mee te wegen in beleid.